1. Τι γίνεται στις ομάδες θεραπείας;
Είναι δύσκολο να περιγράψεις με λόγια ένα τόσο πλούσιο και μοναδικό βίωμα όπως είναι οι συναντήσεις μιας ομάδας ψυχοθεραπείας. Όσες φορές και αν έχω προσπαθήσει, οι λέξεις αποτυγχάνουν να δώσουν μια ακριβή περιγραφή των μοναδικών ανθρώπινων στιγμών που έχω ζήσει μέσα σε ομαδικές συναντήσεις από όποια θέση και αν έχω συμμετάσχει. Θα κάνω όμως μια προσπάθεια.
Οι ομάδες θεραπείας που λειτουργούν στο γραφείο μου έχουν μια βασική δομή, ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία τους. Οι συναντήσεις γίνονται σε συγκεκριμένο χρόνο, με συχνότητα μια φορά την εβδομάδα. Τα μέλη που συμμετέχουν είναι συγκεκριμένα για κάθε ομάδα. Ο ψυχοθεραπευτής/ ψυχολόγος έχει την ευθύνη για τη σύνθεση των μελών της ομάδας. Μέσα από την ελεύθερη και αυθόρμητη ανταλλαγή απόψεων και συναισθημάτων διαμορφώνεται ένα συναισθηματικό κλίμα, μια ψυχική πραγματικότητα που μοιράζονται όλα τα μέλη και ο ψυχοθεραπευτής. Αυτό το ψυχολογικό κλίμα, εφόσον αποκτά σταδιακά συγκεκριμένα θετικά χαρακτηριστικά, αποδίδει πίσω σε αυτούς που το μοιράζονται.
2. Γιατί να μπω σε ομάδα και να μην συνεχίσω την ψυχοθεραπεία σε ατομικές συναντήσεις;
Απασχολεί συχνά άτομα που βρίσκονται ήδη σε ατομική ψυχοθεραπεία και έχουν προχωρήσει τόσο, ώστε να τους προτείνω την εισαγωγή σε μια από τις ομάδες μου. Συνήθως μέσα από αυτές τις αμφιβολίες εκφράζεται και μια αναμενόμενη δυσκολία να τροποποιήσουν το ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο που έχουν εγκαταστήσει μέσα από τη δυαδική σχέση με το θεραπευτή και το οποίο γνωρίζουν καλά.
Μετά από ένα αριθμό ατομικών συναντήσεων ένας θεραπευόμενος έχει να κερδίσει πολλά περισσότερα από μια ομάδα. Έχει την ευκαιρία να δει τον εαυτό του και τη συμπεριφορά του μέσα από την αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Το ασφαλές περιβάλλον μιας ομάδας ψυχοθεραπείας, η οποία λειτουργεί σωστά, επιτρέπει την ανάπτυξη μεταβιβάσεων σε τρία επίπεδα: μεταξύ των μελών, ανάμεσα στα μέλη και τον ψυχοθεραπευτή, ανάμεσα στα μέλη και στην ομάδα ως όλον.
Η ένταξη στην ομάδα αποτελεί και μια εξέλιξη στην πορεία της θεραπείας κάποιου. Συχνά, την παραλληλίζω με τη φυσική εξέλιξη κοινωνικοποίησης που συμβαίνει σε ένα παιδί, κατά την οποία περνάει από τη δυαδική σχέση (μητέρα – βρέφος/ ατομικές συνεδρίες) στο ευρύτερο πλαίσιο της οικογένειας (ομάδα).
3. Βοηθάει η ομάδα;
4. Πόσο διαρκεί μια ψυχοθεραπεία;
Η διάρκεια της ψυχοθεραπείας δεν έχει συγκεκριμένη απάντηση. Κάποιες σχολές ψυχοθεραπείας ορίζουν αριθμό συναντήσεων ανάλογα με τη διάγνωση που θα γίνει. Αυτές οι σχολές είναι και οι «αγαπημένες» των διαχειριστών των κρατικών συστημάτων υγείας σε διάφορες χώρες.
Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία είναι πολύ προσωπική και απρόβλεπτη διαδικασία. Η ολοκλήρωση είναι μια απόφαση της οποίας την ευθύνη πρέπει να έχει ο θεραπευόμενος. Ο καθένας θέτει στόχους, οι οποίοι όμως μπορεί να αναπροσαρμόζονται κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας του. Μέσα από την πορεία της προσωπικής του ανάπτυξης γνωρίζει που θέλει να φτάσει. Η ανάδυση της απόφασης του τερματισμού της θεραπείας μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας αποτελεί και ένδειξη της επιτυχίας της. Ένας ψυχοθεραπευτής οφείλει να διευκολύνει τους θεραπευόμενους του στην λήψη της απόφασης και να τους υποστηρίζει στον αποχαιρετισμό τους, ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή όχι, έτσι ώστε να αποκομίσουν το μεγαλύτερο δυνατό όφελος.
5. Γιατί χρειάζομαι ψυχοθεραπεία αφού έχω καλούς φίλους και οικογένεια, μπορώ να τα πω σε αυτούς.
Η ερώτηση αυτή έχει και παραλλαγή: θα προσπαθήσω μόνος ή μόνη να βρω τη λύση στα προβλήματά μου.
Η αλήθεια είναι ότι η ψυχοθεραπεία ανταποκρίνεται στην φυσική ανάγκη για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία που λείπει από το σύγχρονο τρόπο ζωής στις δυτικές κοινωνίες. Οι ειλικρινείς και ουσιαστικές σχέσεις είναι σημαντικές για την ψυχική μας υγεία. Εξάλλου πάνε καλύτερα οι θεραπείες εκείνων που έχουν υποστηρικτικό περιβάλλον.
Πρέπει να γίνει η επισήμανση ότι οι φίλοι και η ομάδα θεραπείας (ή ο ψυχοθεραπευτής) είναι διαφορετικά πράγματα. Ο συστηματικός και επιστημονικός τρόπος που χρησιμοποιείται στην ψυχοθεραπεία είναι κατάλληλος για ουσιαστική απαλλαγή από δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές και επίμονες συναισθηματικές δυσκολίες. Οι φίλοι και το οικογενειακό περιβάλλον αδυνατούν να παρέμβουν σε βαθύ επίπεδο, όσο καλή πρόθεση και αν έχουν. Εξάλλου, το πλαίσιο είναι αυτό που διασφαλίζει τη θεραπευτική αποτελεσματικότητα.
Οι ομάδες με «τράβηξαν» από την πρώτη στιγμή που έτυχε να κάνω ένα βιωματικό σεμινάριο και περιελάμβανε συνάντηση ομάδας στο πρόγραμμά του. Το συναίσθημα του «ανήκειν» και το μοίρασμα με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα προσφέρουν μοναδική συναισθηματική εμπειρία.
Η ομαδική ανάλυση έχει πολλά πλεονεκτήματα. Παρέχει πολλές ευκαιρίες σύνθεσης και ευελιξίας ανάλογα με το ιδιαίτερο στυλ της προσωπικότητας του θεραπευτή και της κάθε ομάδας. Δεν έχει συνταγές επιτυχίας. Κάθε ομάδα ως σύνολο αποτελεί έναν αυθύπαρκτο οργανισμό, έχει τις ιδιαιτερότητες της και είναι μοναδική, όπως μοναδική είναι κάθε ανθρώπινη προσωπικότητα.
Η ομαδική ανάλυση έχει τις ρίζες της στην ψυχανάλυση, την πιο ολοκληρωμένη θεωρία προσωπικότητας. Εκμεταλλεύεται τις έννοιες της ψυχοδυναμικής θεωρίας και προχωρά στην ανάλυση των προβολών από το παρελθόν του κάθε θεραπευόμενου. Επιπλέον, όμως τις εφαρμόζει και στο ομαδικό πλαίσιο. Αυτό δίνει περισσότερες ευκαιρίες μεταβίβασης συγκριτικά με την ατομική θεραπεία, επιτρέπει ανίχνευση συμβολισμών σε πολλά επίπεδα. Δανείστηκε από τη θεωρία Gestalt την επεξεργασία στο «εδώ και τώρα» της ομάδας. Το κάθε μέλος, αργά ή γρήγορα θα εκδηλώσει συμπεριφορές και πλευρές του εαυτού του, με παρόμοιο τρόπο που τις εκδηλώνει και στην καθημερινή του ζωή. Τώρα, όμως έχει την ευκαιρία να δει τον εαυτό του στο ασφαλές περιβάλλον της ομάδας και να αναλύσει τις εκδηλώσεις του με τη βοήθεια των υπολοίπων μελών και από εκεί και πέρα να τις τροποποιήσει σταδιακά.
Η ομαδική ανάλυση είναι μια μέθοδος ψυχοθεραπείας που προχωρά πέρα από την παροχή συμβουλών και την απλή ακρόαση. Αυτά μπορεί να συμβούν στα πλαίσια της ανάπτυξης στενότερων σχέσεων, οικοδόμησης κλίματος αποδοχής και εμπιστοσύνης. Το συναισθηματικό κλίμα που δημιουργούν και μοιράζονται τα μέλη μιας ομάδας ανάλυσης δίνει ώθηση για επεξεργασία δύσκολων ψυχικά ζητημάτων με τρόπο αποτελεσματικό, αποτελεί βιωματικό τρόπο μάθησης και επεμβαίνει στη δομή της προσωπικότητας σε βάθος.
Χρειάζεται να διευκρινιστεί ότι ένας ψυχίατρος και ένας ψυχολόγος έχουν διαφορετικό ακαδημαϊκό υπόβαθρο. Ο ψυχίατρος έχει τελειώσει ιατρική σχολή και έχει πάρει την ειδικότητα της ψυχιατρικής. Έτσι, έχει κατοχυρώσει την άδεια να χορηγεί φαρμακευτική αγωγή στα πλαίσια της ιατρικής πράξης. Ο ψυχολόγος έχει φοιτήσει σε σχολή ψυχολογίας και ασκεί την επιστήμη του σε διάφορους επαγγελματικούς χώρους. Και οι δυο μπορούν να ασκούν την ψυχοθεραπεία, εφόσον έχουν κάνει την ανάλογη εκπαίδευση. Η κατοχύρωση της ψυχοθεραπείας είναι ένα θολό πεδίο στην Ελλάδα από την στιγμή που δεν είναι θεσμοθετημένη επαρκώς από την Πολιτεία.
Πάντως, ψυχίατρος και ψυχολόγος (ψυχοθεραπευτής) οφείλουν να συνεργάζονται προς όφελος του ανθρώπου στον οποίο παρέχουν τις υπηρεσίες τους. Ένας ψυχολόγος πρέπει να έχει την απαραίτητη κατάρτιση, ώστε να παραπέμπει για ψυχιατρική εκτίμηση έναν θεραπευόμενό του που έχει ανάγκη φαρμακευτικής αγωγής. Ισχύει βέβαια και το αντίστροφο. Οι βιολογικές θεραπείες και η ψυχοθεραπεία πρέπει να είναι συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές. Ο σκοπός και ο γνώμονας της δράσης πρέπει να είναι το καλύτερο αποτέλεσμα προς όφελος του ανθρώπου που αναζητά ίαση και ανακούφιση.
Η ψυχοθεραπεία βοηθά τους ανθρώπους να απαλλαγούν από ψυχικές δυσκολίες, συμπτώματα και δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Η ενασχόληση μέσα από τη συζήτηση ή την επικοινωνία μέσω ενός αντικειμένου τέχνης απαλύνει το φόβο και μειώνει τη μοναξιά της ψυχικής δυσφορίας.
Σε περιπτώσεις θεραπευόμενων που αποφασίζουν να συνεχίσουν αφού έχουν απαλλαγεί από τα συμπτώματα, η θεραπευτική παρέμβαση γίνεται σε ολιστικό επίπεδο. Προχωρά δηλαδή σε αλλαγές στο επίπεδο της δομής της προσωπικότητας. Αυτό συμβαίνει επειδή αφιερώνουν χρόνο για να ασχοληθούν με τον εαυτό τους, να σκεφτούν και να αναλύσουν καταστάσεις, γεγονότα, συναισθήματα. Οι γρήγοροι ρυθμοί και ο fast food τρόπος ζωής δεν αφήνουν πολλά τέτοια περιθώρια. Πρόκειται για ένα δώρο που κάνει κανείς στον εαυτό του. Το κέρδος που αφήνει αυτή η επένδυση στον εαυτό μας σε χρήματα και σε χρόνο είναι τεράστιο.
Πολλοί παρομοιάζουν την ψυχοθεραπεία με ένα ταξίδι που γίνεται στις πιο μύχιες πλευρές του εαυτού μας. Σε αυτό το ταξίδι, όπως και σε κάθε τι που κάνουμε στη ζωή, δεν γίνεται κανείς να είναι μόνος. Τον συντροφεύει ένας θεραπευτής ή ακόμη καλύτερα μια ολόκληρη ομάδα. Η επιβεβαίωση του εαυτού γίνεται μέσα από τις σχέσεις με τους σημαντικούς ανθρώπους γύρω μας, σε όλη την αναπτυξιακή πορεία της ανθρώπινης ζωής. Πολλές φορές το ταξίδι γίνεται δύσκολο και επώδυνο. Το όφελος όμως που αποκομίζει κανείς, έχει πολλαπλάσια αξία από τον πόνο που έφεραν βαθιές συνειδητοποιήσεις για την προσωπικότητα. Αυτές ήταν εκεί, μέσα μας, απλά τις αγνοούσαμε στο βάθος και στην ουσία τους. Η ανακάλυψη και η αποδοχή των πιο σκοτεινών πλευρών μας, επιφέρει υψηλά επίπεδα αυτογνωσίας, αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης και μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση. Όλα αυτά συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της προσωπικότητας, στην απόλαυση της κάθε στιγμής και τελικά στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής.
